શું ગુજરાતના અરપૃશ્યો મૂળ બૌદ્ધ ધર્મ છે ?

 (શું ગુજરાતના અરપૃશ્યો મૂળ બૌદ્ધ ધર્મ છે ?) સ્વ- ભાઈલાલભાઈ પટેલ 

(ગુજરાતના પ્રખર પાટીદાર રાજનીતિ, રચનાત્મક ક્રાર્યકર અને સંશોધક)

______________________________________________

હું એક નવી દષ્ટિ મૂકુ છું ને આશા રાખું છું કે ગુજરાતના વિદ્વાનો ને ભણેલા દલિત ભાઈઓ તેના ઉપર વધારે પ્રકાશ નાખશે. 

ઈ.સ. ૧૯૧૭માં હુ  વેરુળ (ઈલોરા) ની ગુફાઓ જોવા ગયો હતો. પહેલી જ વખત ગયેલો એટલે

ત્યાંના એક બ્રામણને ગુફાઓ બતાવવા માટે સાથે આવવાનું કહ્યું. મારી સાથે બે મિત્રો પણ હતા.એટલે અમે પહેલાં નંબરની ગુફાથી જોવાની શરૂઆત કરવા પેલા બ્રામણને વિનંતી કરી. એણે તરત જ જવાબ આપ્યો કે, *એ તો ઢેડવાડો છે, ઢેડવાડા માં શુ કરવા જાવ છો ?* આ સાંભળી અમે એ

ભોમિયા ને પડતો મૂકલો. 

વેરુળ માં  શરૂઆતની નવેક ગુફાની બૌદ્ધ ધર્મની , પછીથી એની લગોલગ આગળ જતા હિંદુ ધર્મની ગુફાઓ આવે છે. ત્યાર બાદ થોડું અંતર મૂકીને છેલ્લે જૈન ધર્મની ગુકાનો આવે છે. બધી મળી ત્યાં લગભગ *૩૪* જેટલી ગુફાઓ છે, શરૂઆતમાં વિહારો છે, પછી ચૈત્ય છે, પછી વિહારો મૂકી બે

મજલી  અને ત્રણ મજલી ગુફાઓ છે, પહેલાં ચૈત્યને તો ગુજરાતના સુથારો અને કડિયાઓ વિશ્વક્રમાંની ગુફા માને છે, ત્યાં દાખલ થતાં ઉપર બુદ્ધ ભગવાનની મૂર્તિ છે. એ મૂર્તિ એક હાથની ટચલી આંગળી બીજા હાથે પકડીને ધ્યાનસ્થ મુદ્રામાં છે. અને તે જ પ્રમાણે બધા થાંભલાઓ ઉપર જે મૂર્તિઓ છે તેપણ એ જ પ્રમાણે બેઠેલી છે. ગુજરાતમાં સુથારો અને કડિયાઓ માને છે કે આ ગુફા કોરતા 'વિશ્વકર્મા" *(બુદ્ધ)* ની ટચલી આંગળીમાં વાગ્યું અને લોહી નીકળ્યું જેથી લોહી બંધ કરવા ટચલી આંગળી પકડી છે અને બધા કારીગરોએ પણ વિશ્વકમૉ  સાથે સહાનુભૂતિમાં પોતાની ટચલી આંગળી

કાપીને વિશ્વકમૉ ની પેઠે એ આંગળી દાબીને બેઠા છે, *વિશ્વકર્માની પૂજા કરાવવા માટે બ્રાહ્મણો ચૈત્યમાં જાય છે અને પૂજા કરાવી દક્ષિણા લે છે, પણ પેલા વિહારોમાં  જતા નથી. અને એને ઢેડવાડો કહે છે.* 

                                                      

મને એ વિચાર હંમેશા આવ્યા કરતો કે બૌદ્ધ ધર્મના વિહારો માટે પેલા  બ્રામણે  ઢેડવાડો શબ્દ  કેમ વાપર્યો? મહારાષ્ટ્ર માં અછૂત માટે "ઢેડ" શબ્દ વપરાતો નથી. ત્યાં મહાર શબ્દ વપરાય છે. અને તે વખતે હરીજન શબ્દ પણ પ્રચારમાં આવ્યો ન હતો. બૌદ્ધ સાહિત્ય ના વાંચન પછી એક વાત તો સ્પષ્ટ થઈ કે ભારત માં એક કાળે શહેરો અને ગામડાઓમાં બૌદ્ધ ધર્મ ખૂબ પ્રચલિત હતો. ગુજરાત માં મારાગામ "સોજીત્રા"માંથી પણ બુદ્ધ ની ખંડીત મુર્તિઓ મળી આવી છે અને ખંભાત પાસે ના નગરમાં તો ધ્યાનસ્થ બુદ્ધ ની મનુષ્ય કદ કરતાં પણ મોટી સુંદર મૂર્તિ આજે પણ ખુલ્લા માં પડેલી છે, અને તે કોઈ પણ મ્યુઝિયમ ને શોભાવે તેવી છે.   ઈ.સ. ૧૨ સૈકા સુધી તો બ્રામણે ના ગણાય પ્રયત્નો છતાં બૌદ્ધ ધર્મ કેટલીક જગ્યાએ પ્રચલિત હતો. ખાસ કરીને બંગાળ અનેે બિહારમાં તો ઘણો જ પ્રચલિત હતો. નાલંદા અને વિક્રમશીલાની વિદ્યાપીઠો તેની સાક્ષી પુરે છે. બૌદ્ધ ધર્મ ના પતન કાળે એ વિદ્યાપીઠો નો નાશ થયો. બ્રામણો ના પ્રયત્નો ઉપરાંત મુસ્લિમોએ પણ બૌદ્ધ ધર્મનો નાશ કરવામાં મોટો ભાગ ભજવ્યો છે. મુર્તિ પુજા માટે આજે પણ મુસ્લિમો "બુત પરસ્તી" શબ્દ વાપરે છે. તે સમયે બુદ્ધ ની પુજા અને મુર્તિપુજા બંને શબ્દો એકજ અર્થ માં વાપરતા.                                                                                                     

ગુજરાત વલ્લભીપુર માં પણ બૌદ્ધ ધર્મગુરુંઓ મોટી વિદ્યાપીઠો ચલાવતા હતાં. ત્યાં બૌદ્ધ વિહારો પણ હતા. વલ્લભીના તામ્રપત્ર પર તેનો ઉલ્લેખ પણ મળી આવે છે. બૌદ્ધધર્મ એટલે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ. તેથી બૌદ્ધ ધર્મના પ્રચારનો સઘળો આધાર સંઘ ઉપર હતો એ સંધમાં સાધુઓ અને સાધ્વીઓ બંનેના સંઘ હતા. *બૌદ્ધ ધર્મનો જ્યારે લોપ થયો ત્યારે સંઘોનું શું થયું ?* એ પણ એક વિચાર માંગી છે તેવી વાત છે. બૌદ્ધ સાધુઓ માટે “સ્થવિર" શબ્દ વપરાતો સ્થવિર શબ્દનું પાલિ ભાષામાં રૂપાંતર

"થૈર" શબ્દ હતું એટલે સાધુઓ અને સાધ્વીઓ માટે "થેર" અને "થૈરી" શબ્દ વપરાતો આ હકીકત છે.

                                                  

આનો જ્યારે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે મહારાષ્ટ્રના કેન્દ્રમાં બૌદ્ધ વિહારો માટે "ઢેડ" શબ્દ વપરાયો એટલે થૈરવાડા’નું રૂપાંતર "ઢેડવાડો" કેમ ન થયું હોય ? વૈરુળના બૌદ્ધ વિહારોને અગર તો દ્રિ- તાલ કે ત્રિ-તાલ બારીકાઈથી જોઈએ તો એનો ઉપયોગ ત્યાં કાયમ રહેવા માટે થતો હોય એમ જણાય છે.

વિહારોમાં અલગ અલગ ઓરડીઓ છે. અને તેમાં સુવા માટે ઓટલા છે. નાલંદાના વિહારોમાં પણ વિહારની દરેક ઓરડીમાં સુવા માટે ઓટલા ઈટોના કરેલા છે. પણ બૌદ્ધ ગુફાઓમાં તો ઓર ડીઓ તથા ઓટલા ખડકોમાંથી કોરી કાઢેલા છે, ઘંટીઓ ગોઠવવામાં ખામણા કરેલા છે કે જેથી અનાજમાંથી લોટ તૈયાર થઈ શકે. અનાજ ખાંડવા ખાંડણીયા પન્ન ગુફાના તળમાં ખડકોમાંથી કોરી કાઢેલા છે.

ગુફાઓના થાંભલામાં ગોળીઓ ભરાવા પાછળથી કાણાં કરેલા છે, આ ઓરડીઓની બહાર જે મોટી ખુલ્લી જગ્યા છે. ત્યાં જમવા બેસવાની જગા આગળ ભાણા મુકેવા પથ્થરની થોડી ઉચી બેઠક કોરી કાઢેલ છે. અને નજીકના થાંભલામાં ગોળીઓ ભરાવવા પાછળથી કાણાં પણ કરેલા છે, અનેં

નજીકના થાંભલાખોમાં એક જ સપાટીએ ચારેક ફૂટ ઊંચે કાણાં કરેલા છે. આ કદાચ પાછળથી થયાં હતા, પણ તેનું અનુમાન એ પણ થઈ શકે કે ત્યાં કદાચ ઘોડીયા પણ બંધાતા હશે.

                                             

બેમજલી અને ત્રણ મજલી ગુફાઓમાં પ્રવેશ દ્વાર આગળ ઓરડી છે. તેમાં સાધ્વીઓનીઅધિષ્ઠાત્રી કદાચ રહેતી હશે અને અંદરની ગુફામાં રહેતી સાધ્વીઓ ઉપર નજર રાખતી હશે. માળઉપ ઉપર જવા માટે દાદરો કોયૉ  છે ત્યાં શરૂઆતમાં બારણાં હોય તેવા ચિન્હો છે, અને વિહારમાં કોરેલા જે સાધનો જણાય છે તેવા સાધનો પણ ત્યાં છે.                               

ચૈતન્ય બાદ કરતાં ઉપર જણાવેલા સ્થળે, બૌદ્ધ ધર્મ ના પતન કાળે ગૃહસ્થ કુટુંબો રહેતા હોય અનુમાન કરવુ સ્હેજ મન થાય છે. એટલે જયારે સમાજમાંથી બૌદ્ધધર્મ નો લોપ થવો માંડયો અને બૌદ્ધ સમાજ હિન્દુ કે જૈન બનતો ચાલ્યો તે વખતે આ બૌદ્ધ સાધુઓ અને સાધ્વીઓ એમના વિહારોમાં રહેતા હોવા જોઈએ. અને આસ્તે આસ્તે એમની ભિક્ષા સંપૂર્ણ બંધ થતાં એમણે ગુફાઓનો ત્યાંગ કર્યો હોવો જોઈએ અને આમ વસ્તી નજીક રહેવા ગયા હોવા જોઈએ.                               આ સાધુઓ અને સાધ્વીઓને જીવન નિર્વાહ માટે ધંધો કરવા ની જરૂર પડી હોવી જોઈએ. અને તેઓ ગૃહસ્થ જીવન જીવતા થયા હોવો જોઈએ. ગૃહસ્થી થયા પહેલા પણ બૌદ્ધ ધર્મ માં શક્તિ-સંપ્રદાયની શરુંઆત થઈ ચૂકી હતી. સાધુઓ અને સાધ્વીઓમાં શારીરિક સંબંધોનો વહેવાર પણ શરૂ થઈ ગયો હતો. બૌદ્ધ ભગવાને જયારે સાધુ આનંદ ના આગ્રહથી બુદ્ધ ની માતા અને પત્ની ને દીક્ષા આપી સાધ્વી બનાવ્યા અને સાધ્વીઓના સંઘની સ્થાપના કરી ત્યારે બુદ્ધ ભગવાને કહ્યું હતુ કે આને લીધે કદાચ ધર્મ નુ પતન થશે અને એમની આગાહી આખરે સાચી પડી હતી. જેથી કદાચ એવુ બન્યું હોય કે "થેર" અને "થેરી"ઓ લગ્નજીવન શરુ કરીને વસ્તીની નજીક રહેવા આવી ગયાં હોય.                          *બૌદ્ધ ધર્મ નો એક સિધ્ધાંત હતો કે  જાતે હિંસા કરવી નહીં.* માંસ ખાવાની મનાઈ એ ધર્મમાં ન હતી. બીજાએ મારેલા પ્રાણીઓ નુ માંસ ખાઈ શકાતુ અગર કુદરતી રીતે મરી ગયેલા પ્રાણીઓનું  માંસ પણ ખાઈ શકાતુ હતું. આમ અહિંસક માંસ ખાવાનો વાંધો ન હતો. તેથી પેલા " થેર" અને "થેરીઓ" આમ જનતાના તિરસ્કાર છતાંય જીવનનિર્વાહનો બીજો કોઈ ઈલાજ ન રહેવાથી ગામની નજીક રહી જીવનનિવૉહ માટે મુડદાલ માંસ ખાવાનું શરૂ કર્યું હોય એવું અનુમાન કરીએ તો એ સયુકિતક લાગે છે.

એમણે વસ્તીમાંથી મરેલા ઢોર લાવી એ ઢોરના માંસ ઉપરાંત બીજા દરેક અવયવોનો વૈજ્ઞાનિક રીતે અને બુદ્ધિપૂર્વક ઉપયોગ કરી તેના ઉધોગોને વિકસાવ્યા છે. ડબગર અને મોચીનો ધંધો આને જ ઊભો થયો હતો. એમાંથી નીકળતી કેટલીક ચીજોનો ઉપયોગ આયુર્વેદમાં પણ થયો છે. મરેલા ઢોરની ચરબી, ઘીનો વ્યાપાર કરનાર વૈષ્ણવ વાણિયાઓ રાત્રે ખરીદતા એને ઘેર લાવી તાવડામાં

ઉકાળી ચોખ્ખા ઘી સાથે એની ભેળસેળ કરતા અને એવું ભેળસેળીયુ ઘી જમણવાર માં પણ વપરાતું અને મંદિરોના "ઘી" ના દિવાઓમાં પણ વપરાતું.

આ ઉપરાંત ખેડૂતને ખેત મજૂરીમાં ગામે ગામ એમણે ઘણો મોટો ફાળો આપ્યો છે. ગામડામાં ખેત - મજૂરી કરનાર બીજા સ્પૃશ્ય હિન્દુ  કરતાં પણ અસ્પૃશ્યો ઘણું વધારે કામ આપતા અને જેથી ખેડૂતો મહંમેશા ખેતી કામ માટે અછૂતોને જ પસંદ કરતા મતલબ કે રોજ લઈને વધારૈમાં વધારે કામ

કરવાની એમનામાં નીતિ હતી .આ સિવાય ખેડૂતની સ્ત્રીઓને કાંતેલા જાડુ સુતર સાલવી લોકો વણી આપવાની ના પાડતા. જેથી અછૂતોએ એ કામ કરી આપવાનો એ ધંધો પણ શરૂ કર્યો હતો. અછૂત વણકર સ્ત્રીઓ આ સુતર ને ફાળકે ચડાવી એને ખેળ પાઈ-તાણા-વાણા  માટે તૈયાર કરતી દરેક અછૂતના ઘરે વણવાની શાળ રહેતી અને ખેડૂતને જોઈતી દરેક ચીજો વણી આપતા. પહેરવાના ધોતિયાં, પાયજામા, કેડિપાં પહેરણ એ અછૂતોએ વણેલા ગાજીયામાંથી તૈયાર થતા પાથરવા અને ઓઢવાની ચાદરો કે ચોફાળો અછૂતો બનાવી આપતા. અને ખેતરમાંથી અનાજ ભરી લાવવાની મોદો કે સારા-માઠા પ્રસંગોએ પાથરવામાં બીછાનાં તો અછૂતો જ બનાવી આપતા આ રીતે અછૂતો ખેડૂતના જમણા હાથ જેવા દરેક ગામડામાં બન્યા હતા અને દરેક ગામડામાં ખેતીનો મુખ્ય ધંધો હોવાથી અછૂતોની વસાહતો થઈ હતી. 

                                             

હિંદુઓની કેટલીક જ્ઞાતિનો શિકાર કરે છે. અને તેનું માંસ ખાય છે, સસલાં, સાદુડીધાં, માછલાં, તેતર વગેરે પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓનો શિકાર થાય છે. પણ આ જ સુધી જીવતાં પ્રાણીઓનો શિકાર  અછૂતો એ કર્યો હોય એવું જાણ્યામાં આવ્યું નથી. મતલબ કે એમણે બુદ્ધ ભગવાન ના સિધ્ધાંતનુ યથાર્થ પાલન કર્યુ છે. અને તેથી જ "ઢેડ" શબ્દ "થેર" શબ્દમાંથી આવ્યો હોય એમ માનવાના કારણો મળે છે.                                                

આ વર્ગ અતિશય સ્વચ્છ છે. ગાંધીજી સોજીત્રામાં ઈ. સ. ૧૯૧૫ માં આવ્યા હતા. દસ હજાર થી વધારે વસ્તીનું આ એક નાનકડું શહેર હતું. એ ગામમાં ગાંધીજી બધેજ ફર્યા હતા. અછૂત વાસમાં પણ ગયા હતા તે દિવસે ગાંધીજીએ જાહેર કર્યું હતું " હું ગામમાં ફર્યો ને મે અસ્વસથતા જોઈ, પણ અછૂત એકદમ સ્વચ્છ છે. તેથી ગામના ઉજળિયાત વર્ગે તો અછૂત વર્ગ પાસે થી સ્વચ્છતાના પાઠ શીખવાના છે.... એ વખતે "હરીજન" શબ્દ પ્રચારમાં ન હતો એટલે ગાંધીજીએ પણ પ્રચલિત શબ્દ *ઢેડવાડો* જ વાપર્યો હતો.                      

સ્વચ્છતા ઉપરાંત એ લોકોમાં સેંકડો વર્ષ સમાજથી દૂર રહેવા છતાંય ધર્મ પ્રત્યેની ભાવના ટકી રહેલી છે.            

આ ઉપરાંત બીજી પણ એક ચીજ જોઈ શકાય છે. ગુજરાતના નીચલા થરના અનેક વર્ગો છે.

                                                  

 એમાં જે બુદ્ધિ નો વિકાસ થયો છે, તે કરતાં ઢેડ-જ્ઞાતિમાં અતિ ઘણાં વિકાસ થયો છે. 

બુદ્ધ ધર્મમાં દરેક કોમના માણસોને સાધુ બનાવવામાં આવતા બ્રામણોથી  લઈ, ચંડાળ(ભંગી) સુધીના માણસો બૌદ્ધ સંઘમાં હતા અને ચંડાળ પણ ખ્યાત સાધુ થયેલા એવા દાખલા છે, બીજા બૌદ્ધ ધર્મ જાતિપ્રથા તોડી નાંખી હતી. બ્રાહ્મણ, શૂદ્ધ કે ચંડાળ એ સર્વને સરખું સ્થાન મળ્યું હતું. અને તેથી

 બૌદ્ધધર્મના પતનાકાળે  *બોદ્ધ સંઘોને* અસ્પૃશ્ય બનાવ્યા હોય તે પણ માનવા જેવું છે,

*૧૨મી સદી પહેલાં પ્રાચીન સાહિત્યમાં "ઢેડ” શબ્દ આવતો નથી.* 'નાપાક" કે "ચાંડાલ'એવા શબ્દો આવે છે અને તે પણ અતિ-શૂદ્ધ માટે જ વપરાયા છે. પક્ષ એ અસ્પૃશ્યો ન હોતા.

મારી યાદદાસ્ત પ્રમાણે ઈ.સ. ૧૯૦૯માં "ઈન્ડીયન રીવ્યુ" માં શ્રી સયાજી રાવ ગાયક્વાડે લખેલો લેખ મેં વાંચ્યો હતો, અને એમાં એમણે લખ્યું હતું કે 'પ્રાચીન કાળમાં આ દેશમાં અસ્પૃશ્યતા ન હતી. 

વિશ્વદેવ માટે રસોઈ કરાવવી હોય અને બીજો કોઈ દ્વિજ ન મળી તો શૂદ્ર કે અતિ-શૂદ્રને હાથે એને શુદ્ધ કરાવ્યા પછી રસોઈ કરાવવાનો કોઈ વાંધો ન હતો, અને તે શુદ્ધિ માટે નો એ રસ્તો એ બતાવ્યો હતો કે તેની હજામત કરાવવી અને સ્નાન કરાવવું પછીથી એ રસોઈ કરે તો એ રસોઈ વિશ્વદેવ માટે ચાલે.....અને બ્રામણ પણ જમી શકે..."

                                            

પરાશરનાં માતા-શ્વપાક હતા, એટલે કે ભંગિયાણી (જુઓ અખંડાનંદ અંક 30 નવેમ્બર, પાના ૯૭) હતા. એ બતાવે છે કે અસ્પૃશ્યતા તો ન હોતી જ એટલું જ નહિ પણ એક મહાન પુરુષે

ભંગિયાણીના પેટે જન્મ લીધો હતો અને પરાશરના દાદા વસિષ્ઠ ઋષિ હતા એટલે વસિષ્ઠના પુત્રવધૂ ભંગિયાણી હતા.                                                  

આગળ જણાવ્યું કે ૧૨ મી સદી પહેલાં "ઢેડ" શબ્દ મળી આવતો નથી. ગુજરાત કે ભારત માં તામ્રપત્રનો અભ્યાસ કરીએ તો "ઢેડ" શબ્દ નો ઉલ્લેખ સૌપ્રથમ ભીમદેવ બીજા ના તામ્રપત્રમાં આવે છે. તે આચાર્ય ગિરજાશંકરે હિસ્ટોરિકલ ઈનસ્કીપ્શન ઑફ ગુજરાત નામે પુસ્તક લખ્યું છે. અને ૧૬૩ માં પાને ભીમદેવ બીજાના દાનપત્રની પાંચમી લીટીમાં "ઢેડ વાસન" શબ્દ આવેલો છે. આ તામ્રપત્ર સંવત ૧૨૯૬ નુ છે એટલે કે ઈ. સ ૧૨૪૦ નુ છે. આ ગામ અત્યારે વિરમગામ તાલુકામાં આવેલ માંડલના પાસે છે. એટલે કે તે વખતે બૌદ્ધધર્મ નો લોપ થઈ જવાની તૈયારી માં હતો. આખા ગામનુ નામ "ઢેડ" શબ્દ ઉપરથી થયું હતું અને એ ગામમાં "ઢેડ" સિવાય બીજી વસ્તી રહેતી હતી એ બતાવે છે કે વખતે "ઢેડ" શબ્દ તિરસ્કાર વાચક બન્યો હતો. ત્યાં બૌદ્ધ વિહારો હોવા જોઈએ. સાધુઓ માટે ઢેર ( થેર) શબ્દ હતો. એટલે "ઢેડ વાસન" એ "થેરવાસન" હતુ. કદાચ ત્યાં વિહાર ને મળેલી જમીનો હશે અને એ ખેડુતો ખેડતા હશે. અને ખેતીના કામ થી બીજી વસ્તી પણ ત્યાં રહેતી હશે. અને આથી કદાચ માનવાનું મન થાય છે કે "થેરવાસન" નુ "ઢેડ વાસન" બન્યું અને આજે એ "ઢેડાસન" બન્યું છે.                  

ભીમદેવ બીજો ગાદીએ બેઠો તે પહેલાં અજયપાળના લાલ કુંવરની વાલી તરીકે ભીમદેવ રાજ્ય કરતાં હતાં. મૂળરાજ કુંવર નુ મરણ લગભગ ૧૬ વર્ષની ઉંમરે થયુ હતું. અને એમના સ્મારકમાં મૂળેશ્વર મહાદેવ નું મંદિર બંધાવ્યું હતું. આ મંદિર ની સ્થાપના પાટણમાં ન કરતાં માંડલ માં કરી હતી. એનું એ  કારણ પણ હોઈ શકે ત્યાં તે સમયે બૌદ્ધધર્મ ની અસર હોય અને તેથી જ શિવમંદિર બાંધવા માટે માંડલ ની પસંદગી થઈ હોય.                             

આ ઉપરાંત ડૉ એચસ. ડી. સાંકળીયાએ "સ્ટડીઝઈન હિસ્ટ્રીકલ જયોરાફી એન્ડ એન્થોપોલોજી ઑફ ગુજરાત નામનુ પુસ્તક ઈ. સ. ૧૯૪૯ માં લખ્યું છે. એમાં ૬૯માં પાના નંબર પર "ઢેડ વાસન" શબ્દ આવે છે. ૭૯ માં પાના ઉપર "ઢેડવાડા" શબ્દ આવે છે. આ બંનેય ગામના નામ છે. એટલે ઢેડવાડા શબ્દ પણ થેરવાડા શબ્દ ઉપરથી થયો, હોવો જોઈએ. સ્થળના નામ તરીકે આ શબ્દ વેરુળ માં સાંભળ્યો અને ડૉ. સાંકળીયાના પુસ્તક માં પણ વાંચ્યો.

પંજાબ માં અને અફઘાનિસ્તાન માં હિન્દુઓ સાથે બૌદ્ધની પણ મોટી વસ્તી હતી. હિજરત કરનારાઓ માં બૌદ્ધો પણ હોય અને બૌદ્ધ સાધુઓ અને સાધ્વીઓ પણ એવું કદાચ બન્યું હોય કે બૌદ્ધ- ગૃહસ્થો હિંદુ કે જૈન સમાજમાં ભળી ગયા હોય પરંતુ પેલા "થેર" અને "થેરી" એતો અલગ પડી ગયાં હોય .

અછૂતોમાં બૌદ્ધ સાધુઓ ની બધા જ ગુણો છે. અને બૌદ્ધધર્મ ના આચારો એમણે ૫૦૦-૬૦૦ વર્ષથી સાચવી રાખ્યા છે. એટલે માનવાનું મન થાય કે બૌદ્ધ સાધુઓ અને સાધ્વીઓ થેર અને થેરીઓ ગામની બહાર હિંદુ સમાજના જુલમથી સૈકાથી અસ્પૃશ્ય તરીકે રહ્યા અને "ઢેડ" તરીકે ઓળખાયા અને આખરે ડૉ. આંબેડકરે બૌદ્ધધર્મને અપનાવ્યો એમાં પણ કંઈક ઈશ્વરી સંકેત હશે અથવાતો બુદ્ધ સંઘનું વારસામાં મળેલું લોહી બોલી ઊઠયું હશે એમ પણ માનવુ પડે.                                                           

( આ ઉપરાંત આજ વિચારો ભાઈકાકાએ ગુજરાત વિધાનસભામાં ડૉ. આંબેડકરનું તૈલચિત્ર મૂકવાની દરખાસ્ત પર બોલતા પણ રજૂ કર્યા હતા-સંપાદક)                                     " *ખેડૂત સમાચાર પત્ર*" તા ૩૧-૩-૬૯.                                           *ભૂતપૂર્વ અસ્પૃશ્યોના ભવ્ય અને રોમાંચક ઈતિહાસ " ભાગ ૧ માંથી સાભાર*                                                     ✒️ વિશ્વજીત બૌદ્ધ.

<head><script data-ad-client="ca-pub-1223716669370350" async src="https://pagead2.googlesyndication.com/pagead/js/adsbygoogle.js"></script></head>

Corona virus symptoms and privantion by WHO

Corona and WHO (world helth organization)

Coronavirus disease (COVID-19) is an infectious disease caused by a newly discovered coronavirus.

Most people infected with the COVID-19 virus will experience mild to moderate respiratory illness and recover without requiring special treatment.  Older people, and those with underlying medical problems like cardiovascular disease, diabetes, chronic respiratory disease, and cancer are more likely to develop serious illness.

The best way to prevent and slow down transmission is be well informed about the COVID-19 virus, the disease it causes and how it spreads. Protect yourself and others from infection by washing your hands or using an alcohol based rub frequently and not touching your face. 

The COVID-19 virus spreads primarily through droplets of saliva or discharge from the nose when an infected person coughs or sneezes, so it’s important that you also practice respiratory etiquette (for example, by coughing into a flexed elbow).

At this time, there are no specific vaccines or treatments for COVID-19. However, there are many ongoing clinical trials evaluating potential treatments. WHO will continue to provide updated information as soon as clinical findings become available.

Prevention…

To prevent infection and to slow transmission of COVID-19, do the following:

Wash your hands regularly with soap and water, or clean them with alcohol-based hand rub.

Maintain at least 1 metre distance between you and people coughing or sneezing.

Avoid touching your face.

Cover your mouth and nose when coughing or sneezing.

Stay home if you feel unwell.

Refrain from smoking and other activities that weaken the lungs.

Practice physical distancing by avoiding unnecessary travel and staying away from large groups of people.

Symptoms...

COVID-19 affects different people in different ways. Most infected people will develop mild to moderate illness and recover without hospitalization.

Most common symptoms:

fever.

dry cough.

tiredness.

Less common symptoms:

aches and pains.

sore throat.

diarrhoea.

conjunctivitis.

headache.

loss of taste or smell.

a rash on skin, or discolouration of fingers or toes.

Serious symptoms:

difficulty breathing or shortness of breath.

chest pain or pressure.

loss of speech or movement.

Seek immediate medical attention if you have serious symptoms.  Always call before visiting your doctor or health facility. 

People with mild symptoms who are otherwise healthy should manage their symptoms at home. 

On average it takes 5–6 days from when someone is infected with the virus for symptoms to show, however it can take up to 14 days.

Drug discovery to Stop Covid-19 'Without Vaccine' a Success at Animal-testing Stage: Chinese Scientists

Corona vaccine

Drug uses neutralising antibodies -- produced by the human immune system to prevent the virus infecting cells -- which the team isolated from the blood of 60 recovered patients.

A Chinese laboratory has been developing a drug it believes has the power to bring the coronavirus pandemic to a halt.

The outbreak first emerged in China late last year before spreading across the world, prompting an international race to find treatments and vaccines.

A drug being tested by scientists at China's prestigious Peking University could not only shorten the recovery time for those infected, but even offer short-term immunity from the virus, researchers say.

Sunney Xie, director of the university's Beijing Advanced Innovation Center for Genomics, told AFP that the drug has been successful at the animal testing stage.

"When we injected neutralising antibodies into infected mice, after five days the viral load was reduced by a factor of 2,500," said Xie. "That means this potential drug has (a) therapeutic effect."

The drug uses neutralising antibodies -- produced by the human immune system to prevent the virus infecting cells -- which Xie's team isolated from the blood of 60 recovered patients.

A study on the team's research, published Sunday in the scientific journal Cell, suggests that using the antibodies provides a potential "cure" for the disease and shortens recovery time.

Xie said his team had been working "day and night" searching for the antibody. "Our expertise is single-cell genomics rather than immunology or virology. When we realised that the single-cell genomic approach can effectively find the neutralising antibody we were thrilled."

He added that the drug should be ready for use later this year and in time for any potential winter outbreak of the virus, which has infected 4.8 million people around the world and killed more than 315,000.

"Planning for the clinical trial is underway," said Xie, adding it will be carried out in Australia and other countries since cases have dwindled in China, offering fewer human guinea pigs for testing.

"The hope is these neutralised antibodies can become a specialised drug that would stop the pandemic," he said.

China already has five potential coronavirus vaccines at the human trial stage, a health official said last week. But the World Health Organization has warned that developing a vaccine could take 12 to 18 months.

Scientists have also pointed to the potential benefits of plasma -- a blood fluid -- from recovered individuals who have developed antibodies to the virus enabling the body's defences to attack it.

More than 700 patients have received plasma therapy in China, a process which authorities said showed "very good therapeutic effects".

"However, it (plasma) is limited in supply," Xie said, noting that the 14 neutralising antibodies used in their drug could be put into mass production quickly.

Prevention and cure

Using antibodies in drug treatments is not a new approach, and it has been successful in treating several other viruses such as HIV, Ebola and Middle East Respiratory Syndrome (MERS).

Xie said his researchers had "an early start" since the outbreak started in China before spreading to other countries.

Ebola drug Remdesivir was considered a hopeful early treatment for COVID-19 -- clinical trials in the US showed it shortened the recovery time in some patients by a third -- but the difference in mortality rate was not significant. The new drug could even offer short-term protection against the virus.

The study showed that if the neutralising antibody was injected before the mice were infected with the virus, the mice stayed free of infection and no virus was detected.

This may offer temporary protection for medical workers for a few weeks, which Xie said they are hoping to "extend to a few months".

More than 100 vaccines for COVID-19 are in the works globally, but as the process of vaccine development is more demanding, Xie is hoping that the new drug could be a faster and more efficient way to stop the global march of the coronavirus.

"We would be able to stop the pandemic with an effective drug, even without a vaccine," he said.

Can you belive bhoot (ghost) ? - PARANORMAL ACTIVITY

Paranormal Activity

A bbhuta and ghost is a supernatural creature, usually the ghost of a deceased person, in the popular culture, literature and some ancient texts of the Indian subcontinent.

of how bhoots come into existence vary by region and community, but they are usually considered to be perturbed and restless due to some factor that prevents them from moving on (to transmigration, non-being, nirvana, or heaven or hell, depending on tradition). This could be a violent death, unsettled matters in their lives, or simply the failure of their survivors to perform proper funerals.

The belief ghosts is deeply ingrained in the minds of the people of India across generations. The various concepts of ghosts trace their roots in the vast bodies of Hindu mythology, its religious texts, literature and folktales. There are many allegedly haunted places in India, such as cremation grounds, dilapidated buildings, royal mansions, forts, forest bungalows, burning ghats, etc... Ghosts also occupy a significant place in the indian culture. Ghosts and various supernatural entities form an integral part of the socio-cultural beliefs of the both Hindu and Muslim communities of rural india. Fairy tales often use the concept of ghost and references to paranormal activities are found amply in modern-day indian literature, cinema, radio and TV programmes.

Bhūta is a Sanskrit term that carries the connotations of &quot;past&quot; and &quot;being&quot; and, because it has connection with &quot;one of the most wide-spread roots in Indo-European — namely, *bheu/*bhu-&quot;, has similar-sounding cognates in virtually every branch of that language family, e.g., Irish (bha), English (be), Latvian (but) and Persian (budan).

In Hindi, gujarati, Punjabi, Kashmiri, Bengali, Sindhi and other languages of the northern subcontinent, the concept of bhoots is extensively used in idiom. To be &quot;ridden by the bhoot of something&quot; (bhoot sawaar hona) means to take an obsessive interest in that thing or work unrelentingly towards that goal. Conversely, to &quot;dismount a bhoot&quot; (bhoot utaarna) means to break through an obsession or see through a false belief that was previously dearly held. &quot;To look like a bhoot&quot; (bhoot lagna) means to look disheveled and unkempt or to dress ridiculously. A house or building that is untidy, unmaintained or deserted when it should not be is sometimes pejoratively called a bhoot bangla. The word has also entered Javanese language of Indonesia through Sanskrit, it is pronounced buta and generally refers to a malevolent spirit/demonic giant which haunts places, it also refers to the genre of evil giants in wayang stories such as Buta Cakil.

Characteristics of bhoots

Bhoots are able to alter and assume forms of various animals at will, but are usually seen in human form. However, their feet often reveal them to be ghosts, as they are backwards facing. 

As the earth is regarded as sacred or semi-sacred in many traditions of the Indian subcontinent, bhoots go to lengths to avoid contact with it, often floating above it, either imperceptibly or up to a foot above.

Bhoots cast no shadows, and speak with a nasal twang.

They often lurk on specific trees and prefer to appear in white clothing. Sometimes bhoots haunt specific houses (the so-called bhoot banglas, i.e. bhoot bungalows), which are typically places where they were killed or which have some other significance to the bhoot.

Many ghost stories in the region combine these elements. 

For instance, they might involve a protagonist who fails to flee or take countermeasures when they run across a bhoot. Instead, they unwittingly accept the bhoot&apos;s companionship (e.g., makes the ghost a companion as he/she walks through a forest, picks up the ghost in his car because it looks like an attractive woman waiting by the roadside at night). They become progressively aware that their companion is dressed entirely in white and has a funnily nasal voice, before the horrifying realization dawns on them that their companion&apos;s feet are turned backwards, or he/she is not casting a shadow in the moonlight, or is walking without actually touching the ground. Bhoots are said to seek out milk and immerse themselves in it. Consuming bhoot-contaminated milk is considered a typical route for bhoot-possession of humans, which has also been a frequent plot element in bhoot stories.

A particular kind of bhoot, that of a woman that died during pregnancy or childbirth, is known as a chudail (dakini in Nepal and eastern India). Chudails look like human women, but their feet are turned backwards or other features are turned upside down. They can change their forms at any time. Chudails often try to lure young men at road crossings and fields or similar places. If a man is enamored of a chudail, it is believed that she will cause his death. There are, however, stories of people living with a chudail, or even marrying one.

Kastbhanjan Hanuman temple, Salangpur

Kastbhanjan hanumanji

Shri Hanuman Mandir, Sarangpur is a Hindu temple located in Sarangpur, Gujarat and comes under the Vadtal Gadi of the Swaminarayan Sampraday. It is the only Swaminarayan Temple which does not have the Murtis of either Swaminarayan or Krishna as the Primary deity of worship. It is dedicated to Hanuman in the form of Kastbhanjan.

The idol of Hanuman was installed by Gopalanand Swami. Sadguru Gopal Anand Swami installed the idol of Hanuman, he touched it with a rod and the idol came alive and moved. This story has become a charter for the healing ritual performed at this temple.

The idol of Hanuman here is a stout figure with a handlebar moustache, crushing a female demon under his foot and baring his teeth, standing among sculpted foliage full of fruit bearing monkey attendants.

In 1899, Kothari Gordhandas of Vadtal appointed Shastri Yagnapurushdas to manage the affairs of the mandir; during his tenure, Shastri Yagnapurushdas renovated the site, built the adjacent bungalow, and acquired more land for the complex to bring it to its current state.

Mehandipur Balaji Temple Rajesthan.

Mehandipur Balaji Mandir is a noted Hindu temple in Dausa district of Rajasthan, dedicated to the Hindu deity Hanuman. 

Balaji hanumanji

The person who is suffering from evil spirits (Sankatwalas) get relief from distress by methods like Arji, Sawamani, and Darkhast.

Bhog of Boondi ke Laddu offering to Shri Balaji Maharaj, Rice and Urad pulse to Bhairav Baba (Kotval Kaptan, head of army and Shri Pretraj Sarkar, king of evil spirits).

Saturday and Tuesday are the busiest days in the temple because both these days are the days of Hanumanji.

Most highly Famous Temples of Gujarat

In Gujarat many temple present. It is one of the most sacred states in India as it is the land of Lord Krishna as well as Dayanand Saraswati, Bapa Sitaram, Jalaram Bapa and so many other saints. This state has a great historical significance in terms of the mythology of Hinduism and is also considered as the land of saints. Temples of Gujarat all the Hindu saints have changed the history of India with their blessings and devotion and dedication towards the devotees.

Lots of ancient god Temples of Gujarat which is full of lovely architecture reminiscent of the royal styles of an era gone by. Gujarat has been constantly in the limelight for its beautiful temples. The temple is mostly old in age.


Akshardham Temple, Gandhinagar

Akshardham Temple is one of the largest Hindu temples in India and the World which is located at Gandhinagar, the capital of Gujarat. Bhagwan Swaminarayan is the primary deity worshipped inside the temple. Besides the idol visit inside the temple, there are exhibitions, research, architectural buildings in the total 23 acres of land. This beautiful temple is located just 28 kilometers from Ahmedabad at J Road, Sector 20, and Gandhinagar.



Ambaji Temple, Banaskantha

Ambaji is a major sacred place in Gujarat and the temple is associated with Goddess Amba and Lord Krishna. Ambaji Temple is one of the most popular Hindu pilgrim spots. This beautiful temple is located some 179 kilometers from Ahmedabad.


Dwarkadhish Temple, Dwarka

One of the Char Dhams of India, Dwarka has a special place in the hearts of Hindu pilgrims and spiritual seekers. The other three Dhams are Badrinath-Kedarnath, Puri, and Rameswaram. Dwarka was the city ruled by the Hindu God and Avatar of Lord Vishnu…shree Krishna and its home to some of the most splendid Hindu temples all dedicated to Lord Krishna…the Dwarkadhish. The religious hub of Dwarka is 441 km from Ahmedabad. Some great temples to see here are Shri Dwarkadhish Temple, Nageshwar Jyotirlinga, Rukshamanee temple etc.

Mount Girnar

A mountain peak that’s dotted all over with magnificent Hindu temples and Jain temples…Mt Girnar is about 3600 feet high and a famous pilgrimage spot in India. It’s situated just 330 km away from Ahmedabad. Bhavanath Shiva temple, Dattatreya temple, Lambe Hanuman temple at Junagadh nearby is some of the places you should not miss!!

Somnath Temple, Saurashtra

One of the oldest temples in India and one of the most important of the 12 jyotirlingas, Somnath Temple is near the ancient city of Veravat in Saurashtra on the west coast of Gujarat. The temple is representing the glorious Chuka architectural style. The city of Veraval is about 412 km from Ahmedabad and most tourists visit Somnath temple from Rajkot. Check out the Triveni Sangam Temple and the Pancha Pandava Gufa while you are there in Somnath along with Parashurama temple and Suraj temple.

Hanuman Temple, Salangpur

Shri Hanuman Ji Temple in Sarangpur is world famous for its beauty and spiritual importance. Swaminarayan Sampraday’s Vadtal Gadi controls the upkeep and maintenance of this temple. It’s said that a visit to this temple will cleanse the body and mind of the devotees of evil spirits. In Hinduism Hanuman Ji is known as Sankat Mochan or the destroyer of all problems.

Jalarambapa Temple, Rajkot

The beautiful town of Rajkot is home to the famous Jalaram Bapa Mandir of Gujarat. Jalaram Bapa was one of the famous Hindu saints, who were born back in 14th November 1799 and he has a huge religious following all across the world.

The Jay Jalaram Mandir, Jalaram Prarthana temple, and the Sri Jalaram Seva Mandir are just some of the temples you should see while you are in Rajkot. The Chamunda Mataji Temple in Chotila is also a good place to visit. These temples are not merely religious…there is a unique spiritual feel to them which will bring you peace and inner joy.

Bahuchar Mata Temple, Becharaji

Bahuchar Mata Mandir is dedicated to Bahuchara Mata…a goddess who carries a sword, a text of scriptures and is seated on a rooster.

Vishnu Nanecha 

Dilip Pandya 

 The goddess symbolizes the rise of Kundalini who ultimately leads to Moksha. The Mandir is in Mehsana that’s 110 km from Ahmedabad and it’s a gorgeous temple with beautiful stone carvings

Bala Hanuman Temple, Jamnagar

The Bala Hanuman Temple in Jamnagar enjoys a unique distinction. The Chant of Shri Ram Jai Ram Jai Jai Ram has been resonating in the temple hall since 1st August 1964 without a break. It has earned a place for the temple in the Guinness Book of World Records.

The temple was established by Shri Prembhikshuji Maharaj in 1963-64 at which time the chanting started and it has not stopped for a single moment. This inspired the Maharaj to set up similar temples with non-chanting at Muzaffarpur in Bihar, Junagadh, Mahuva and Porbandar. The temple abuts the Ranmal Lake also known as the Lakhota Lake close to the royal palace.

Nageshwar Jyotirlinga, Dwarka

If Kedarnath is a much revered Jyotirlingam, then Nageshwar Jyotirlinga is of no less importance. It is believed to be the first of the 12 jyotirlingas in India. Nageshwar is located close to Dwarka in Saurashtra in Gujarat. It is believed that the demon Daaruka imprisoned Shiva devotees who then started to chant the Shiv mantra as a result of which Shiva appeared and killed the demon. He decided to reside here in the form of a jyotirlinga. A pilgrimage to this site is just as meritorious as a pilgrimage to Kedarnath but with none of the difficulties of navigating the rough mountainous terrain.

Hutheesing Jain Temple, Ahmedabad

The Delhi Darwaja area is a busy commercial area of Ahmedabad chock full of traffic and the road leading to Shahibaug is no less full of vehicles creating a ruckus. On this road, you will find a small gate leading to a courtyard that is home to the Hatheesingh Jain Temple. Sheth Hathisingh Kesrisingh, a trader of Ahmedabad, funded the construction of the temple in order to feed workers during the famine period. Unfortunately, he passed away and the work was continued by his wife, Shethani Harkunvar. The Hutheesing Jain temple is a quiet haven in the busy commercial area of Ahmedabad. The main idol is that of Lord Dharamnath, the 15th Tirthankara. In addition, there are 11 other Tirthankaras in the main temple building that is surrounded by a courtyard and colonnaded gallery that has 52 smaller shrines dedicated to other Jain Tirthankaras. Each is exquisitely carved in white marble. There is a tower or kirti stambh in the large courtyard of the temple.

Navlakha Temple, Ghumli

45 km from Porbandar, in the foothills of Barda, you will come across the tiny hamlet of Ghumli. At one time it was the capital of the Saindhava dynasty that rules the region from 8th to 10th century and then it became the capital of the Jethwa dynasty. Rana Bhanji Jethwa lost a war in 1313 when Jadeja Ram Unaji of Sindh attached him and he then went away to Ranpur and Ghumli fell into ruin. The Jethwas, however, left behind a beautiful temple which is the Navlakha temple dedicated to Surya or Sun God. The temple measures 30.48 metres x 45.72 metres and it has a beautifully carved entrance besides carved walls and pillars on all sides. It does rival the Modhera Sun temple in its intricate carving and complex architecture and gives the Somnath temple a run for its money.


Sun Temple, Modhera

Located 25 km near Mehsana, the Sun Temple, Modhera is one of its kind, dedicated to Surya deva. King Bhima I of the Chalukyan dynasty is credited with its construction during 1026 to 1027 AD.

The temple has intricately carved pillars depicting various gods and goddesses. The temple has the usual hall, the assembly hall and the garbha griha that housed the deity of Surya deva which is now missing and the chamber is closed. Unlike other temples the assembly hall is a separate building with its own dome and intricately carved pillars. Both the inner hall and outer hall domes have rich carvings. Apart from the main temple, there is a large water tank with steps on all sides leading down to the water body. There are tiny shrines along the steps dedicated to various gods.

In addition there is a small stepwell close to the premises, which is now in a state of disrepair but it indicates the royalty of those days with richly decorated mandap. The temple comes alive in the third week of January when a three day dance festival, the Uttarardh Mahotsav, takes place.



Bhadreshwar Jain Temple, Kutch

Bhadreshwar is located in Mundra Taluka in Kutch and it is home to one of the oldest Jain temples, the Bhadreshwar Vasai Jain temple. It is just 69 km from Mandvi, a fine beach and port city. A commoner, Devchandra laid the foundation of this temple which was further developed by King Sidhsen in 449 BC and later on renovated by Jagdusha in 1125 AD. Some say the temple dates back to 516 BC. This temple resembles the Jain temples at Dilwara with a courtyard measuring 85 ft x 48 ft surrounded by a gallery of forty-four shrines. The main deity is Ajitnath, the second Tirthankar and he is flanked by Parshwanath and Shantinath. The original temples were damaged by earthquakes but each time it was rebuilt.

     Other wonderful temples you can see in the land Temples of Gujarat are the famous Iskcon temple in Ahmedabad, large Jain temples in Sankeshwar, Tauranga, and Mahudi, Vadnagar and Shamalji are home to many beautiful temples. It’s very important to know the temple timings before you visit. Usually, these temples open at 8 a.m. in early morning  and close at 6 p.m. in evening.


    Embark on a spiritual tour to Gujarat to find everlasting happiness of body, mind and soul. Some even say that journey to these Hindu temples of Gujarat is a lifetime achievement that endows pilgrimage with peace of mind and mental strength.

Why some people be better protected then other

Recent studies have found that age and pre-existing conditions, as previously thought, aren’t the only factors determining vulnerability to the novel coronavirus. Gender, genetics and behaviour are playing a considerable role, prompting researchers to pay attention to these characteristics in patients as they race to develop a cure.

COVID-19 is a new disease and there is limited information regarding risk factors for severe disease. Based on currently available information and clinical expertise, older adults and people of any age who have serious underlying medical conditions might be at higher risk for severe illness from COVID-19.

Based on what we know now, those at high-risk for severe illness from COVID-19 are:

People 65 years and older

People who live in a nursing home or long-term care facility

People of all ages with underlying medical conditions, particularly if not well controlled, including:

People with chronic lung disease or moderate to severe asthma

People who have serious heart conditions

People who are immunocompromised

Many conditions can cause a person to be immunocompromised, including cancer treatment, smoking, bone marrow or organ transplantation, immune deficiencies, poorly controlled HIV or AIDS, and prolonged use of corticosteroids and other immune weakening medications

People with severe obesity (body mass index [BMI] of 40 or higher)

People with diabetes

People with chronic kidney disease undergoing dialysis

People with liver disease.

COULD SEX HORMONES HOLD THE KEY TO A CURE?

Data from around the world shows that women are less likely than men to experience severe cases of Covid-19 and are more likely to recover. Some experts believe hormones produced in greater quantities by women — estrogen and progesterone — could be an explanation.

While estrogen affects the ACE2 protein, which is used by the coronavirus to invade cells, progesterone is known to have anti-inflammatory properties, which prevents an overreaction of the immune system. This is exemplified particularly by pregnant women who have tested positive for the virus — though they are immunocompromised, they experience relatively milder bouts of infection possibly due to high levels of estrogen and progesterone.

As a result, scientists in the US are conducting clinical trials to see if these hormones can help cure patients. The hormones are safe to use for a short duration but can cause side effects that may be unfamiliar to men, like tenderness in the breast and hot flashes.

However, experts say there’s not enough evidence to support hormone therapy just yet. Data shows that elderly women, who have lower levels of hormones, are still more likely than elderly men to recover. Women’s lower susceptibility could also be explained by other biological and behavioural factors.

HOW MUCH OF A RISK FACTOR IS SMOKING?

Certain behaviours known to amplify health risks are more commonly observed in men. Further, as a result, men report a higher burden of some diseases than women smoking. The novel coronavirus triggers respiratory complications and WHO says that “smokers may also already have lung disease or reduced lung capacity, which would greatly increase risk of serious illness." In China, the Covid-19 mortality rate for men was almost twice as high as that for women, according to a study. Estimates suggest 52% of Chinese men smoke against just 3% of the women. Also, The Guardian reports that in South Korea, where the ratio of male to female Covid-19 deaths is close to 2:1, the male smoking rate is the highest among all OECD countries, while the female smoking rate is the lowest.

RECOMMENDATIONS AND ADVICE FOR THE PUBLIC  BY WHO (world helth organization)

If you are not in an area where COVID-19 is spreading or have not travelled from an area where COVID-19 is spreading or have not been in contact with an infected patient, your risk of infection is low. It is understandable that you may feel anxious about the outbreak. Get the facts from reliable sources to help you accurately determine your risks so that you can take reasonable precautions. Seek guidance from WHO, your healthcare provider, your national public health authority or your employer for accurate information on COVID-19 and whether COVID-19 is circulating where you live. It is important to be informed of the situation and take appropriate measures to protect yourself and your family.  If you are in an area where there are cases of COVID-19 you need to take the risk of infection seriously. Follow the advice of WHO and guidance issued by national and local health authorities. For most people, COVID-19 infection will cause mild

iowever, it can make some people very ill and, in some people, it can be fatal. Older people, and those with pre-existing medical conditions (such as cardiovascular disease, chronic respiratory disease or diabetes) are at risk for severe disease.